De doelstelling van het Kenniscentrum Ondervoeding is de prevalentie van ondervoeding in alle sectoren van de gezondheidszorg terugdringen door de aandacht voor de gevolgen van ondervoeding te vergroten. Ze willen de preventie, vroege herkenning en behandeling optimaliseren in het bijzonder bij de risicogroepen kwetsbare ouderen en chronisch en acuut zieke kinderen en volwassen. ‘Dat is een grote ambitie’, beaamt Van der Heijden. ‘Maar we zijn al heel goed op weg. De afgelopen jaren is er veel gebeurd. Toen we in 2006 de Stuurgroep Ondervoeding oprichtten – de voorloper van het Kenniscentrum – leefde het onderwerp ondervoeding nog helemaal niet in Nederland. Men dacht dat het iets was wat in Afrika bestond, toch niet hier! Daar wordt nu wel anders over gedacht.’
Door steeds maar weer de aandacht te richten op ondervoeding is er volgens Van der Heijden echt wel iets veranderd. ‘Zo zijn vanaf 2008 tot en met 2021 kwaliteitsindicatoren met betrekking tot ondervoeding opgenomen geweest in het risicotoezicht vanuit de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd – de IGJ – in ziekenhuizen. Daardoor is er in de sector veel aandacht gekomen voor screening en behandeling van ondervoeding. Maar ondervoeding begint natuurlijk vaak al thuis en ziekenhuizen streven al jaren een minimale opnameduur na. Dus er is een verschuiving van zorg naar de eerste lijn en moeten we van sectorgericht werken veel meer toe naar ketengericht handelen. Dat betekent dat ook professionals in de eerste lijn en binnen het sociale domein meer inzicht moeten krijgen in ondervoeding. De IGJ heeft gewerkt aan een nieuwe basisset waarin meer nadruk wordt gelegd op verbeteren: zogenoemde verbeterdoelen. We hebben heel hard geknokt voor het opnemen van ondervoeding in die basisset. En dat is gelukt, want vanaf 2023 is in de basisset Medisch Specialistische zorg een van de negen verbeterdoelen: ondervoeding – optimale screening en behandeling voor, tijdens en na klinische opname.’
‘Er lopen altijd wel projecten,’ vertelt Van der Heijden. ‘We hebben al vele landelijke en regionale projecten gerealiseerd: zo was er het project “Het Voedingspaspoort”. Dit helpt om de continuïteit van voedingszorg te garanderen bij ouderen die zich regelmatig verplaatsen tussen thuis en zorginstellingen. Of het project “Voedingsconcepten” in ziekenhuizen, dat gericht was op zo optimaal mogelijke voeding in ziekenhuizen. Aan de inventarisatie heeft 96% van de Nederlandse ziekenhuizen meegedaan.’
Ook op dit moment is er een aantal grote projecten actueel. Hierover is volop informatie te vinden op de website van het Kenniscentrum Ondervoeding. Van der Heijden: ‘We zijn druk met het project BOTO-X: Borging Ondervoeding bij (Thuiswonende) Ouderen, een opdracht van het ministerie van VWS. Daarvoor is onder andere het Partnernetwerk Ondervoeding Ouderen opgericht, waarin we beroeps- en bracheorganisaties in het medische en sociale domein, ouderenorganisaties en kennispartners hebben samengebracht om hun krachten te bundelen voor een gezamenlijke aanpak van ondervoeding bij ouderen. Zij dragen ieder vanuit de eigen rol en expertise hieraan bij. Zo hebben de partners van het POO een campagne Goed Gevoed Ouder Worden gerealiseerd, die bijdraagt aan bewustwording, herkenning en behandeling van ondervoeding bij ouderen. Of kijk naar het onlangs afgeronde project “TrEat” dat we samen met de Radboud Universiteit hebben gedaan. Hierbinnen is een concept-interventie ontwikkeld waarmee eerstelijns paramedici interprofessioneel kunnen leren samenwerken bij de voedingszorg aan thuiswonende mensen met dementie. Ook is een signaleerkaart voor professionals en een signaleerfolder voor informele zorg ontwikkeld.’
Zoveel projecten, zoveel activiteiten… op de vraag wie dat betaalt, zegt Van der Heijden dat de financiering van het Kenniscentrum ondervoeding elk jaar weer een “struggle” is: ‘We weten ondertussen de weg in Den Haag en we hopen altijd weer subsidies te krijgen voor projecten in de aanpak van ondervoeding, want er is nog zoveel te doen. Maar het is een hele klus. Omdat het altijd om eenmalige subsidies gaat, zijn de inkomsten voor de toekomst onzeker. Het zou zo mooi zijn als we een structurele subsidie zouden kunnen krijgen, maar blijkbaar wordt daar het belang nog niet van ingezien. We zijn daarom ook blij dat we jaarlijks een schenking ontvangen vanuit de VNFKD voor enkele basiskosten. De VNFKD zal zich overigens verder nooit met onze agenda bemoeien. Maar we vinden het wel fijn dat we af en toe advies kunnen vragen gezien de specifieke kennis die er binnen de vereniging is.’
Al enkele jaren staat aansluiten bij de internationale “Malnutrition Awareness Week” op de wensenlijst van het Kenniscentrum vertelt Van der Heijden: ‘Ik ben blij dat we dit jaar – nu we zo bezig zijn met bewustwordingscampagnes – hebben doorgepakt met de “Week tegen ondervoeding van 7 t/m 11 november”. We hopen dat dit in de verschillende sectoren wordt opgepakt. We ondersteunen waar kan en hebben we bijvoorbeeld 3 infografics voor professionals in zorg en welzijn ontwikkeld over ondervoeding bij ouderen, bij zieken en bij kinderen, maar als Kenniscentrum kunnen we het natuurlijk niet alleen, we hebben het veld nodig om echt een vuist te maken.’
Van der Heijden heeft ook nog wensen voor de toekomst: ‘Toen we ooit begonnen met de Stuurgroep was er nog maar heel weinig onderzoek naar ondervoeding. Dat is nu wel anders; universiteiten, hogescholen, allianties, patiëntenorganisaties, overal wordt onderzoek gedaan voor een optimale aanpak van ondervoeding in alle domeinen en voor alle (risico)groepen. Daar ziet men de urgentie. Maar het gebeurt wel allemaal erg versnipperd en onderzoeksresultaten bereiken vaak onvoldoende het veld. Onze toekomstdroom is om hierin een aanjagende en verbindende rol te spelen; alle kennispartners bij elkaar te brengen, overleg te voeren en daar waar mogelijk samen te werken in onderzoek en implementatie van resultaten Als Kenniscentrum hebben we uiteraard een grote rol bij het vertalen naar de praktijk en ondersteunen bij de implementatie. Nu worden we wel adhoc ingeschakeld om iets mee te implementeren, maar dat kan natuurlijk veel beter. Maar belangrijker nog is ons kleine maar fijne team met bevlogen collega’s, die – naast hun reguliere banen- voor enkele uren per week werken voor het Kenniscentrum. Hen kunnen vasthouden voor enkele jaren met een structurele ondersteuning van het ministerie van VWS is mijn grootste droom. Dan kunnen we als Kenniscentrum samen met onze partners echt flinke stappen maken in de aanpak van ondervoeding in Nederland.’
